Revolutionary Wheel, science essay by Rucha Joshi

आज २६ जानेवारी आपला ‘प्रजासत्ताक दिन’. आज मी नेहमीप्रमाणे शाळेत झेंडावंदन करून सायकलवरून घरी येत होते. तेव्हा माझ्या सायकलचं चाक पंक्चर झालं. त्यामुळे मला सायकल ढकलत घेऊन जाणं भाग होतं. सायकल ढकलत नेताना मला वाटलं की, ‘शी ! काय हे चाक मेलं भंगार ! आत्ताच पंक्चर व्हायचं होतं का ? सगळा मूड खराब झाला.’ तरीही कसबसं करत मी घरी आले. त्या चाकाच्या विचारात व दमल्याने झोपले आणि झोपल्यावर मला एक मजेदार स्वप्न पडले, ते म्हणजे ऐका !

पहिले घर्र घर्र असा आवाज आला म्हणून मी बघितले तर तिथून एक चाक घरंगळत आलं आणि माझ्याशी बोलायला लागलं. ते पाहून मी अवाक् झाले आणि ते चाक काय बोलत होतं माहिती आहे ? सांगते. ते म्हणत होतं, ‘अगं बाई ऋचा, तू मला सकाळी इतकी नावं ठेवली; पण जरा विचार कर जर मी नसतो तर तुमचं काय झालं असतं ?’ हे ऐकल्यावर मी विचार करायला सुरुवात केली, की खरंचं रे चाक नसतं तर आपण काय केलं असतं ? हे चाक बनलं कसं असेल ? मला तर वाटतंय की कोणत्यातरी आदिमानवाने डोंगरावरून खाली दगड येताना पाहिला असावा व त्यांना ही कल्पना सुचली असावी किंवा पूर्वी लोक लाकडं डोंगरावरून आणायची. ती आणताना तो लाकडाचा ओंडका खाली येताना बघून त्यांना ही कल्पना सुचली असावी. मग मी अजून थोडा खोलात जायचा प्रयत्न केला. तो असा की, माणसाला कसं कळलं असेल हे तर आपल्याला कळलं; पण तो ओंडका पडल्यावर खाली येताना आपोआप गती कशी मिळाली ? की तो ओंडका एका विशिष्ट लयीत टाकल्यावर ती गती मिळाली. असे म्हणतात की पूर्वी रामायण व महायुद्धात रथ वापरायचे व रथ हे चाकाशिवाय असूचं शकत नाही. अहो, म्हणजे आपण चाक किती ठिकाणी वापरतो ? मग मी अजून थोडा विचार केल्यावर वाटलं की, आपण चाक कशाकशात वापरतो ते पाहूया. आपण चाक रहाट हे पूर्वी होतं. त्यात चाक वापरायचे. या चाकामुळेच माणसाचं आयुष्य सुखकर व गतीमान बनले आहे. कसं ते पाहू.

दुसरं म्हणजे मॉलमध्ये ज्या ट्रॉल्या घेऊन आपण शॉपिंग करतो त्यालापण चाकं असतात, हल्ली मुला-मुलींच्या बॅगा अभ्यासाच्या पुस्तकामुळे जड होतात, त्यांना जास्त वजन पडू नये म्हणून बॅगेला चाकं असतात. अजून मॉलमध्ये जे फिरते जिने असतात त्याच्या आतसुद्धा चाकंचं असतात. मुख्य म्हणजे आपण ज्या गाड्यांवरून फिरतो त्यालासुद्धा चाकं असतातचं ना ! लोक बाहेरगावी जाताना त्यांना कपड्याचं, त्यांच्या आतल्या सामानाचं वजन होऊ नये म्हणून त्या बॅगांना चाकं असतात. ज्या लोकांना पाय नसतात त्यांच्यासाठी खुर्ची असते. त्यालापण चाकंचं असतात, ऑफिसमध्ये छोटी चाके असलेली खुर्ची असते, हॉस्पिटलमध्ये एखाद्या पेशंटला दुसर्‍या वॉर्डमध्ये नेताना जी खुर्ची वापरतात त्यालासुद्धा चाकंच असतात. उदा. बेड, व्हिलचेअर इ. अहो हल्ली माणसांच्या पायांना चाके बांधायची वर जायचे, अजून म्हणजे लहान मुलांची स्कुटी असते, त्यालापण चाकेच असतात. आहो, अजून किती उदाहरणे देऊ तुम्हाला ? एकूण म्हणजे चाकांशिवाय आपले काही होणार नाही. हेच खरे. हे ऐकून चाक गोड हसले व माझे डोळे उघडले. तेव्हापासून मी ठरवले की चाकाला बोलायचे नाही व ते अजूनपर्यंत टिकून आहे. खरोखर चाक हे क्रांतिकारीच आहे. !